این پژوهش فرایندهای واجی در گونهی جافی از گویش سورانی را در چارچوب نظریه بهینگی بررسی میکند. در هر زبانی فرایندهای مشخصی وجود دارند که باعث تغییرات آوایی میشوند. اهداف این پژوهش بررسی فرایندهای واجی در گونهی جافی از گویش سورانی و استخراج محدودیتهای نشانداری و پایایی و مرتبهبندی آنها با استفاده از دادههای ارائه شده میباشد. دادههای گردآوری شده از دانشآموزان یکی از مدارس راهنمایی شهر کرمانشاه و دادههای پژوهشگر میباشد که گویشور بومی گونه جافی گویش سورانی است. سوال پژوهش حاضر، چگونگی تعیین و توصیف فرایندهای واجی در گونه جافی از گویش سورانی و مرتبهبندی محدودیتها است. بعد از تجزیه و تحلیل دادهها بر اساس نظریه بهینگی مشخص گردید حداقل نه نوع فرایند شامل: تضعیف، تقویت، خنثیشدگی، حذف، درج، همگونی و ناهمگونی در گونه جافی وجود دارد. تضعیف و حذف پر بسامدترین و تقویت کم بسامدترین فرایند محسوب میشوند. صورت بهینه حاصل برتری محدودیت نشانداری بر محدودیت پایایی است. نتایج این پژوهش نشان میدهد، تغییرات آوایی در کلمات متشابه فارسی معیار و گونه جافی ناشی از تفاوت مرتبهبندی محدودیت هاست