| چکیده : | پژوهش حاضر انواع ساخت ملکی و روش¬های مفهوم‌پردازی این ساخت¬ها را در دو گویش هورامی و سورانی در زبان کُردی مورد بررسی قرار خواهد داد. این پژوهش با تکیه بر رویکردهای رده شناختی و دیدگاهی شناختی (Heine, 1997; Langacker, 2008; Stassen 2009; Aikhenvald, 2013) سعی می¬کند ساخت¬های مربوطه را تبیین کند. داده‌های تحقیق حاضر از طریق مصاحبه با گویشور هورامی و سورانی استخراج شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که هورامی از دو ساخت مالکیت اسمی و گزاره‌ای برای بیان مفاهیم ملکی استفاده می‌کند. مالکیت اسمی در این گویش با استفاده از ضمایر ملکی و کسرۀ اضافه قابل نمایش است. براساس طبقه‌بندی معانی (Aikhenvald, 2013)، مالکیت اسمی در هورامی هر سه مفهوم اصلی دارندگی، خویشاوندی، جز /کل و مفاهیم فرعی از جمله کیفیت ذهنی، فیزیکی و غیره را نشان می‌دهد. در این سطح از مالکیت ضمیر ملکی و کسرۀ اضافه به انتهای اسم مملوک می‌پیوندد. براساس مدل نقطه ارجاع (Langacker, 2009) در این نوع مالکیت، مفهوم‌پرداز از طریق دسترسی عینی به مالک به عنصر مملوک دسترسی ذهنی پیدا می‌کند. همچنین گویش هورامی از دو ساخت برای نمایش مالکیت گزاره‌ای استفاده می‌کند. یکی از این ساخت‌ها، ساخت ملکی مبتدا (Stassen, 2009) است که در آن از گزارۀ وجودی hæn به معنای "بودن" استفاده می‌شود که با عنصر مملوک مطابقه می‌کند. علاوه بر وجود ضمیرملکی متصل در نقش مالک، مالک می‌تواند به عنوان مبتدای جمله ظاهر شود. این ساخت گسترۀ متفاوتی از مفاهیم ملکی را نمایش می‌دهد. بعلاوه، ساخت دیگر بر اساس تعریف (Langacker, 2009) "ملکی بودن" است که در آن از hǝn-u در معنای "مالِ" بعلاوۀ فعل وجودی æ "بودن" استفاده می‌شود. عنصر مملوک در نقش فاعل جمله عمل می‌کند. فعل نیز با عنصر مملوک مطابقه می‌کند. مفهوم‌پردازی مالکیت گزاره‌ای به این صورت است که رابطۀ ملکی نمایه می‌شود و مفهوم‌پرداز از طریق دسترسی ذهنی به مرجع (مالک) به عنصرهدف (مملوک) دسترسی ذهنی پیدا می‌کند. بر اساس آزمون‌های خاص جدایی‌پذیری، عناصر مملوک در این گویش به سه دستۀ جدایی‌پذیر، جدایی‌ناپذیر و عناصر میانی تقسیم شدند. در گویش سورانی نیز مالکیت در دو سطح مالکیت اسمی و گزاره‌ای ظهور می‌یابد. مالکیت اسمی در این گویش با استفاده از ضمایر ملکی و کسرۀ اضافه ساخته می‌شود. ضمایر ملکی و کسرۀ اضافه ī به صورت پسوند به اسم مملوک می‌پیوندد و رابطۀ ملکی میان مالک و مملوک را نشان می‌دهند. رابطۀ جدایی‌پذیری در این گویش نیز به سه گروه جدایی‌پذیر، جدایی‌ناپذیر و عناصر میانی تقسیم می‌شود. همچنین مالکیت گزاره‌ای در سورانی از طریق دو ساخت نشان داده می‌شود. ساخت ملکی مبتدا؛ که از گزارۀ وجودی hæs به معنای بودن استفاده می‌کند و با هیچ یک از دو عنصر مالک و مملوک مطابقه نمی‌کند. در این ساخت، مملوک در نقش فاعل و عنصر مالک می‌تواند در جایگاه مبتدای جمله نیز ظاهر شود. ساخت دیگر "ملکی بودن" است که از hīn-ī به معنی "مالِ" به علاوۀ فعل پیوندی æ استفاده می‌کند. مملوک در نقش فاعل عمل می‌کند و فعل نیز با عنصر مملوک مطابقه می‌کند. در نهایت با تکیه بر دستور شناختی سعی خواهیم کرد که طریقۀ مفهوم پردازی عناصر را در ساخت¬های مالکیت اسمی و گزاره‌ای در گویش سورانی بررسی و تبیین کنیم
The present research seeks to investigate different types of possessives and conceptualization methods of these constructions in two varieties of Kurdish: Sorani and Hawrami. This research attempts to explain the constructions based on typological approaches and cognitive perspectives (Heine 1997; Stassen 2009: Aikhenvald 2013 and Langacker 2008). The data of the present study have been extracted by interviewing Hawrami speakers and the researcher is a native speaker of Sorani, herself. Findings show that Hawrami use both nominal possessive and predicative possessive in its possessive construction. It uses possessive pronouns and Ezafe in nominal possessive construction. According to classification of possessive meanings (Aikhenvald 2013), nominal possessive in Hawrami expresses a wide range of associated meanings like: ownership, kinship, part-whole, mental quality, physical quality, etc. In this type of construction, possessive pronouns and Ezafe attach to the possessee as a clitic and the pronouns are not conjugated for gender, but for person and number. Based on reference point model (Langacker 2009), the conceptualizer accesses the target (Pe) mentally, through a mental access to the reference possessor. Furthermore, Hawrami uses two structures to represent predicative possessive: Topic possessive and Be possessive. In Topic possessive named by (Stassen 2009), existential predicate “hæn” (means: be) is used which agrees with the Pe. Besides possessive clitic, the Pr can also be expressed as the sentential topic. This construction expresses a wide range of possessive meanings. The other structure based on the definition of (Langacker 2009: 98) is Be possessive in which “hǝn-ū” plus intransitive copular verb “æ” expresses possessive relationship. The Pe functions as the subject of the sentence. The intransitive verb agrees in person and number of the Pe. Based on the alienability tests; the Pe elements have been divided into: alienable, inalienable and some which lies between. The nominal possessive in Sorani is also expressed by using possessive pronouns and Ezafe and expresses a wide range of possessive meanings too. The possessive pronouns are conjugated in 6 persons and are cliticized to the Pe. The Ezafe “ī” attaches to the Pe as a clitic and makes the possessive relationship between Pr and Pe. This research shows that reference point model is able to explain the relation between elements (NPs) in nominal possessive. Predicative possessive in Sorani is also expressed by Topic possessive and Be possessive. In Topic possessive, the existential predicate “hæs“ is used which agrees not with either of Pr and Pe. Pe functions as the subject of the sentence. Besides possessive clitic, the Pr can also be expressed as the sentential topic. The other structure is Be possessive in which “hīnī” plus intransitive copular verb “æ” expresses possessive relationship. Pe functions as the subject and the copular verb agrees with it optionally. This structure is used to express ownership meaning. Finally, based on the cognitive grammar, we attempt to analyze and explain the conceptualization methods of nominal and predicative possessives in Sorani |
مفهوم‌سازی انگاره‌ی ملکی در زبان کردی (پایان نامه) (1400 = 2021) / کارگرفرد ، فاطمه، 